Азимбай Орысшыл қазаққа күштің бәрі орыста, әділдіктің бәрі орыста болып көрінер, бірақ Ресейдің дәп қазір Украинаға шамасы жетпейді. Украина Батыстан көмек алып жатыр. Енді Ресей Украинадағы соғыстан абыроймен шыға алмас... Ресей Батыс қауымдастықтан экомикалық және финанстық шектеу санкциялар алды.
Ғалым Бақыткерейұлы Украина оңтүстік шығысындағы Луганск мен Донецк деген екі облыста Ресей агрессиясына тойтарыс беру арқылы Ресейдің де, орыстардың да, соның ішінде қазақстандық орыстардың да сепаратизмге деген көңілдерін су сепкендей басып тастады. Осы екі облыстың соғыстан күйзелген жай-күйіне қараған біздің орыстар да ақылға келіп бүлік шығарудан өздеріне түк пайда жоқ екендігін бағамдай бастады.
Егер Украина осы екі облысты тиісінше қорғай алмай оларды Ресейге беріп қойғанда «тәбеті» онан әрі ашылған Ресей Қазақстанда да сол сценариді жүзеге асыруды ойластыра бастар еді. Біздегі орыстар да оңай жеңіске желігіп бас көтере бастар еді. Сондықтан біз қалай дегенде де Украинаның еңбегін тиісінше бағалап Ресейдің басқыншылық екпінін басқаны үшін Украинаға, украин халқына алғыс айтуға тиіспіз.
Азамат Олай емес. Украина АҚШ-тың табаны астына жатты.
Ғалым Бақыткерейұлы Егер Украина өзінің тәуелсіздігін нығайтып, тілін дамыту үшін Ресейден қорғанып АҚШтың «табанының астына жатуға» мәжбүр болса оны қалай айыптауға болады? Егер Ресей біздің солтүстік облыстарға қатысты да осындай агрессиялық әрекеттер жасаса біз де АҚШ-тың, немесе жақын көршіміз Қытайдың «табаны астына жатуға» мәжбүр боламыз. Басқа жол бар ма? Әрине, басқа жол бар. Ол жол Ресейдің «табанының астынан шықпау». Біз осы кезге дейін осы жолды ұстанып та келеміз.
Азамат Ресеймен дос болған тиімді.
Ғалым Бақыткерейұлы Қазақ атамыз айтпайды ма «еңкейгенге еңкей - ол әкеңнің құлы емес, шалқайғанға шалқай - ол құдайдың ұлы емес». Ресейдің өзін дос ретінде емес қожайын ретінде ұстайтын болса «біз доспыз» деп мәз болудың қажеті не?
Азамат Керісінше, АҚШ пен НАТО өздерін қожайын сияқты ұстайтын сияқты. Ресейді бөлшектеп, таламақ. Сол үшін шағын мемлекеттерді сатып алады, қорқытып, үркітеді. Ливия, Сирия, Ирак, Ауғанстан...
Ғалым Бақыткерейұлы Барлық алпауыт елдер өздерін қожайын ретінде ұстағылары келеді. Сол үшін де олар алпауыт болды. Егер бір алпауыт ел екінші бір алпауыт елді бөлшектегісі келіп әрекет етіп жатса оған біздің не қатысымыз бар? Ресей де өзге халықтырдың жерлерін басып алып оларды өз уысында ұстау арқылы алпауыт болып отыр.
Егер сол ұлттардың тұрғысынан алсақ Ресей неге бөлшектенбеуі тиіс? Бұл бөлшектену арқылы татар, башқұрт, тува, якут, шешен тәрізді халықтар тәуелсіздік алып өз тағдырларын өздері айқындау мүмкіндігіне ие болар еді. Мұның несі жаман? Егер біз Ресейдің құрамында болсақ сіз сонда да Ресейдің ыдырауына қарсы болып бодандықта жүре бергенді қалар ма едіңіз?
Алпауыттар өзара арпалысып дүниежүзілік үстемдікке қол соза берсін. Ал біз үшін көп векторлы саясаттан жаңылмай мүмкіндігінше бәрімен де «сіз-біз» болып силасып отырған жөн. Ресейге жақтасам деп Ресей үшін отқа түсетіндей ол біз үшін отқа түсуге дайын ба екен? Егер Қытай бізге көз сүзетін болса Ресей бізді одан қорғап қалу үшін оған соғыс ашпайды. Керісінше, жағдайды пайдаланып Қазақстанның тең жартысын өзіне қаратып алар еді деп ойлаймын.
Азамат Ресейліктердің ішінде ортақ тарих, ортақ жеңіс, тағы басқаларды да бағалайтындар жетеді. 1969-70 жылға дейін туылғандардың служак достары да көп. Қалай тырыссаңдар да 20- 30 жыл орыс дос болады.
Ғалым Бақыткерейұлы Біз, қазақтар орыс десе ағымыздан жарылып «орыспен дос боламыз» деп достық пейіл танытамыз, бірақ ұлыорыстық империялық үстемдік уымен уланған орыстардың санасы біздің бұл пейілімізді тиісінше бағалай алса жақсы. Алда-жалда солтүстікте бір бүлік шықса сол дос орыстарымыз өзге орыстарға басу айтып оларды жөнге салар ма еді? Қайдам? Өз жері мен мемлекетінің тұтастығын қорғаған Украина мен украиндарды бір-ақ сәтте қас жауларына айналдырып жаппай өшпенділікке бой алдырғандарына қарағанда сол «служактардың» достығы «бір атым насыбайлық» болып қалмаса жарар еді.
Адилхан Ең бастысы көрші елдермен тату болған жөн. Екіншіден, орыс халқы турашыл, әділ халық. Қай отар болған халықтың байлығын тартып алып оларды өздерімен-өздерін соғыстырып қойды? Ақпен қараны ажырата білмесеңдер сөйлемеген жөн, «мен білемін» деп...
Ғалым Бақыткерейұлы Әділхан, орыс халқы турашыл әділ халық болса өзі отарлық қамытын кигізіп орыстандырып жатқан халықтарға бостандық берген болар еді. Испания, Португалия, Англия, Германия тәрізді кезінде империя болған елдер өз отарларына бостандық беріп турашылдықтың, әділдіктің үлгісін көрсетті. Ресей неге солардың істегенін істей алмай отыр? Ол тіпті Алла сәтін салып империя құрамынан шығып кеткен елдерді қайтадан қол астына қаратқысы келіп күшке жүгінуден де тайынбай отыр. Сол ма оның турашылдығы, әділдігі? Сол ма оның ақтығы?
Адилхан Солтүстік Ирландия, бүкіл Құрама штаттар... және Ливияға бостандық бергені жайлы айтасың ба? Сосын мен халық жайлы жаздым.
Ғалым Бақыткерейұлы Менің білуімше Солтүстік Ирландияда референдум өткізіліп бөлінуге қажетті дауыс жиналмаған. Мұндай референдумнің өткізілуінің өзі неге тұрады? Ресейде референдум түгел бөліну жайында сөз қозғаудың өзі қылмыс саналады. Сол да туралық пен әділдік болып па? Егер тарихты білсеңіз АҚШ-тың өзі кезінде Англияның отары болып одан тәуелсіздік алған ел.
Ал Ливия жайында сөз артық. Ол елде биліктің ауысқаны болмаса ол ел ешбір елдің колониясы болып тұрған жоқ. Егер ол елді колония санасаңыз онда Қазақстанның да колония болғаны. «Мен халық жайлы айтамын» дейсіз. Ресейдегі орыстан басқа қай ұлт өз байлығына өзі ие болып отыр?
Егер олар тәуелсіз ел болса олардың бар байлықтары Ресейдің қазынасына құйылып ол қазынаның құлағын орыстар ұстап отырмас еді. Сіз Патшалық Ресей мен Кеңес Одағы кезіндегі қазақтардың жайы мен қазіргі қазақтардың жайын салыстырып көріңіз де тәуелсіздік алудың ұлт үшін қаншалықты игілік екендігін сараптаңыз.
Адилхан Көршіңмен татулық, достықта, алыс берісіміз болғаны орынды болар. Ресей мен оның тұрғындарын қазақтарға қарсы қойып араға от салғандарды халыққа опасыздық жасағандармен теңеуге болады. Біз қазақ елі, орыс, өзбек, қырғыз, түркімен, қытаймен шекаралас көрші елміз. Америка, Евроодақпен емес. Америка бізге келіп татулықта емес бір-бірімізбен жанжалда болғанымызды қалайды. Римдіктердің политикасын ұстанады, «разделяй и властвуй».
Ғалым Бақыткерейұлы Әділхан, біз қазақтар, неге біреуді жақтасақ оны «әулие» қылып аламыз да, ал біреуді жамандасақ оны мүлде жексұрын етіп жібереміз? Және сол «әулиесіне» сын айтқан адамды жаудан бетер көріп оның басына ластық төге бастаймыз? Неге біз, қазақтар, айдаладағы біреулерді қорғап бір-бірімізді жағадан алуға дайын тұрамыз? Қазаққа қазақтан жақын ұлт бар ма?
«Америка бізге келіп татулықта емес бір-бірімізбен жанжалда болғанымызды қалайды» дейсіз, егер біз, қазақтар өзара татулықты емес жанжалды қалап, біреу үшін бір-бірімізді шайнап тастауға дайын тұрсақ оған да біреулер кінәлі ме? Орысшыл болудың да шегі бар. Орысқа сын айтқан адам орысқа жау екен деген ұғымды білдірмейді. Ондай сыңаржақ түсінік өрелі адамға лайық емес.
Біреулердің орысшыл болғандығы соншалықты, олар тіпті АҚШ пен Евроодаққа деген орыстардың соқыр өшпенділігіне дейін айна қатесіз көшіріп алған. Сол Америка мен Евроодақ елдеріндегі тәртіп пен сол елдердегі тұрмысқа тамсанып, сол елдердің оқу орындарында білім алып, сол елдерде тұруды армандайтын адамдардың Америка мен Евроодақтың елдерін жамандайтындары таңғалдырады.
«Суын ішкің келетін құдыққа түкірмеу» керек. Егер орысшыл болып жүрген қазақтардың алдарында Ресейде, немесе АҚШ пен Евроодақ елдерінің бірінде тұру мүмкіндігі туындап жатса олар міндетті түрде АҚШ пен Евроодақ елдерінің бірін таңдар еді. Оған еш күмәнім жоқ. Өйткені ұлыорыстық фашистік көңіл күй өршіп тұрған Ресейде қысықкөз «чуркаларға» ешкім де дос ретінде құшақ жайып отырған жоқ. Мында отырып алып «біз орыстармен доспыз» өзіңді сырттай дос етіп таңу бөлек те Ресейге барып олардан достық пейіліне «қарық болу» бөлек.
«Көршіңмен татулық, достықта, алыс берісіміз болғаны орынды болар. Ресей мен оның тұрғындарын қазақтарға қарсы қойып араға от салғандарды халыққа опасыздық жасағандармен теңеуге болады» дейсіз. Неге Ресейлік орыстар да сіз сияқты «Көршіңмен татулық, достықта, алыс берісіміз болғаны орынды болар. Ресей мен оның тұрғындарын қазақтарға қарсы қойып араға от салғандарды халыққа опасыздық жасағандармен теңеуге болады» деп парасаттылық танытпайды.
Өйткені, олар ұлыорыстық империялық мүддені бәрінен жоғары қояды да көршілеріне осы тұрғыдан баға береді. Яғни, олар өздерінің империялық мүддесімен санасып олардың ықпалынан шықпағанымызды қалайды. Және олар өздері жау санайтындарды біздің де ретінде дұшпан санауымызды талап етеді. Және Қазақстанда орыстарға мейлінше жағдай жасалып, орыс тілінің үстемдігіннің сақталуын талап етеді.
Егер біз олардың осындай «достық» ықыластарын «бағаламай» өзіміздің ұлттық мүддемізді жоғары қойып, өзіндік саяси бағыт-бағдар ұстансақ онда біз опасыз боламыз ба? Неге біз бұлай айдаладағы біреулердің күмәнді достығы үшін күйіп-пісіп өз бауырларымызды басқа тебуге дайын тұрамыз? Олардың «достықтары» біздің қаны бір туыстығымыздан артық па екен?
Азамат Қысық көз чурка деген қалған шығар. 21- ғасырда олай болмайды. 19 - ғасыр болса айтар еді, «оқымаған, надан» деп, қазір олай айта алмас...
Ғалым Бақыткерейұлы Азамат, қысықкөз «чурка» демек түгел «Россия для русских» деп ұрандатып жұлқынып жүрген орыстар өзге ұлт өкілдерін көшеде сабап, тіпті өлтіріп те жатқан жоқ па? Қазіргі орыстар бұрынғы орыстарға қарағанда «әулие» деп ойласаңыз қатты қателесесіз. Осындай қате түсініктен де сіз әсіре орысшылдыққа бой алдырып жүрсіз деп ойлаймын. Жағдайға мейлінше реалистік тұрғыдан баға беруге тырысқан жөн, егер мүмкін болса...
Азамат Осы фейсбук бетінде ешкім мені «чурка, қысық көз» деп айтпайды. Орыс болсын, басқа болсын жап-жақсы сөйлесеміз.
Ғалым Бақыткерейұлы Азамат, өзіңізге қатысты қарым-қатынас арқылы жалпы ұлтаралық қатынасқа баға беру дұрыс бола бермейді. Егер сіз өзіңіздің орысшыл екендігіңізді білдіріп тұрсаңыз олар неге сізді «чурка» деуі тиіс? Сіз олардың мүддесіне қайшы келіп, көңіл күйлерін бұзатын пікір айтып көріңіз...
Адилхан Украинаға рахметтеріңді өздерің айтасыңдар ма, көрерсіңдер. Олардан маған орыс жақын. Ал орыстан қазақ жақын, жай қазақтан Құдайдан қорқатын қазақ жақын... Елдің тыныштығын ойлағандар, әркімді бір жамандамай еңбек етіп, тіршіліктерін жасап, отбасының қамын жасағандар қателеспейді. Мен Ресейде қарапайым адамдардың маған көзқарасын көргенмін. Өте қонақжайлы, ешкім қазақсың деп кемсіткен жоқ, өзіміз сияқты адамдар...
Ғалым Бақыткерейұлы Өзім Украинада екі жыл әскери міндетімді өтедім. Сонда украин халқы жөнінде жақсы әсерде қалдым.
Адилхан 84-86 жылдар арасында Совет үкіметі кезі емес пе? Меніңше, ол кездері адамдар были добрее десем болады ғой...
Ғалым Бақыткерейұлы «Ол кездері адамдар были добрее» болды деп айтпас едім. Әскерде де қатігез «дедовщина» мен ұлтаралық бөліну салдарынан қырғын төбелестер болып үйлеріне цинк табытпен қайтқандардың аз болмағанын ұмытпаған боларсыз...
Адилхан Көзқарасыңның кейбір тұстары қате болуы мүмкін. Бірақ көпшілікке пәленше жаман екен деп уағыздау жөнсіз шығар. Пәленше жақсы екен деген ұғым жақын маған. Және де ол Құдай алдында да, адамдардың қатынасында да ұтымды деп ойлаймын.
Ғалым Бақыткерейұлы Бірақ сіздің «Америка бізге келіп татулықта емес бір-бірімізбен жанжалда болғанымызды қалайды. Римдіктердің политикасын ұстанады, «разделяй и властвуй» деген сөздеріңізді қалай түсінуге болады? Бұл Американы жаман деп уағыздау емес пе?
Адилхан Американдықтар бейбіт ел дегенге ешкімнің дәлелі жоқ, соңғы жылдардағы оқиғалардың өзі оған дәлел... Югославия, Ирак, Ливия.
Ғалым Бақыткерейұлы Сіз неге тек Америкаға қадалып қалдыңыз? Америка періште деп жатқан мен емес. Егер сіз көзі қарақты әділ адам болсаңыз Ресейдің де біраз елде «отын жарып тастағанын» байқар едіңіз... Өздерінің империялық мүдделерін қорғау барысында алпауыттардың ешқайсысы да күш көрсетуден тайынып қалмайды. Сондықтан біржақты біреуін мақтап, екіншісін даттап абырой табу қиын...
Адилхан Стратегиялық әріптесіміз деген ұғымды түсінсеңіз болар еді... Салыстырмалы түрде теңегеннің өзінде Ресейдің жақындығына дау жоқ. Бізбен одақтас Америка емес менің білуімше...
Ғалым Бақыткерейұлы Ресей тек өзінің дегенімен жүрген кезде ғана жылы қабақ танытады. Бірақ бәрібір оның қыбын табу оңай емес. Ол қашан Қазақстанды өз дегенімен жүргізіп, қазақтарды түгел орыстандырып жібермейінше байыз таппайды. Стратегиялық әріптес деген сөз дос деген мағынаны білдірмейді. «Саясатта достық жоқ» деген ақиқатты ұмытпаңыз. Саясатта «бүгін бие, ертең түйе болу» қалыпты жай...
Адилхан Ресейден жақын дос та, сауда жасайтын әріптесіміз, саяси әріптесіміз жоқ бізде. Әр елде де қолайсыз оқиғалар болады. Соның бәрін ашып, жария ете берудің қажеттілігі жоқ... Жақсы тұстарын айтасыз ғой... Америка мен Европаның тұрмыстық жағдайларына дауым жоқ. Адами, мәдени қасиеттіліктерінде бізге жат тұстар көп.
Ғалым Бақыткерейұлы Әрине, Америка мен Европаның адами, мәдени қасиеттерінің бізге жат тұстарының көп екендігіне таласым жоқ, бірақ орыстардың да адами, мәдени қасиеттерінің бізге жат тұстарының аз емес екені анық.
Адилхан Орыстарға біз өз құндылықтарымыздың жоғарғы деңгейде екендігін мойындатсақ біздің жеңгеніміз! «Көршіңмен тату бол» деген бос сөз емес...
Ғалым Бақыткерейұлы Әрине, бірақ ол үшін ең әуелі сол жоғары құндылықтарымызды игеруіміз керек, тіпті солай болғанның өзінде де көршілер ол құндылықтарды тиісінше бағалай білсе жақсы...
Азамат Өзің жақсы болсаң бәрі жақсы!
Комментариев нет:
Отправить комментарий